بررسی نقوش ملیله‌کاری زنجان و تطبیق آن با نقشمایه‌های هنر تزئینی اسلامی و مدل هندسی فراکتال

یکی از هنرهای رایج در شهر زنجان ملیله‌کاری بوده که شاخه‌ای از هنر فلزکاری است و در ساخت آن اکثراً از فلز نقره با عیار بالا استفاده می‫شود. در ملیله‌کاری شمش‫های نقره را با دستگاه نورد به شکل مفتول‫های چهارپهلوی باریک در‫آورده و نقش‫های کوچک را با آن می‫سازند، سپس آنها را کنار هم قرار داده و لحیم می‫کنند. هدف از این جستار پس از معرفی ملیله‌کاری، شناساندن نقوش و رایج در ملیله‌کاری زنجان، میزان تأثیرپذیری نقوش ملیله‌کاری از نقوش قبل از اسلام و دوره اسلامی و میزان مشابهت نقوش ملیله‌کاری با نقشمایه‌های هنر اسلامی بر اساس نظریه هندسی فراکتال‌هاست. مقاله حاضر در پی پاسخگویی به این پرسش هاست که 1- ریشه‌های برخی نقوش ملیله‌کاری زنجان کدامند؟ 2- چه نوع نقشمایه‌هایی در ملیله‌کاری زنجان و هنر تزئینی اسلامی مشترک و کاربرد دارند؟ 3- آیا نقوش ملیله‌کاری با نقوش هنر اسلامی بر اساس نظریه فراکتال‌ قابل تطبیق هستند؟ روش تحقیق این پژوهش تحلیلی- توصیفی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای است. نتایج نشان می‌دهد ریشه‌های برخی نقوش ملیله‌کاری از نقوش ایران باستان، برخی نقوش از مهاجمان شرقی ایران و نقوش هندسی گیاهی و ساده‌شده (استلیزه) دوره اسلامی است. این نقوش با سایر عناصر ملیله یک نظام معنایی کاملی را شکل می‌دهند. همچنین یافته‌ها نشان داد که در نقوش فراکتالی طبیعت تعادل وجود دارد. نقوش هنر اسلامی و ملیله‌کاری علیرغم تکرار، بی نظمی، بی‌انتهایی، ناهمواری و غیره در کل از نظمی خاص پیروی می‌کنند و دارای تعادل‌اند (کثرت در عین وحدت). نقوش ملیله‌کاری، نقشمایه‌های هنر تزئینی اسلامی و فراکتال‌ها از طبیعت بهره گرفته‌اند به عبارت دیگر هر سه منشأ طبیعی دارند.